Wpływ historii Polski na rolę i pozycję mężczyzn w kontekście ustawień systemowych i traumy pokoleniowej

Historia Polski, naznaczona licznymi wojnami, zaborami i powstaniami, odcisnęła głębokie piętno na psychice zbiorowej narodu, a w szczególności na roli i pozycji mężczyzn. Przez wieki, w obliczu ciągłych zagrożeń, polski mężczyzna był często zmuszony do przyjęcia roli obrońcy, wojownika, tego, który musi zapewnić bezpieczeństwo rodzinie i ojczyźnie. Ta historyczna spuścizna, choć często heroiczna, niosła ze sobą także traumę pokoleniową, która do dziś wpływa na dynamikę rodzin i społeczeństwa.

W polskiej historii mężczyzna był nierozerwalnie związany z walką. Od rycerzy średniowiecznych, przez szlachtę walczącą o niepodległość w czasach zaborów, aż po żołnierzy obu wojen światowych i Powstania Warszawskiego – obraz polskiego mężczyzny-wojownika jest silnie zakorzeniony w narodowej świadomości. Ta rola, choć budowała poczucie tożsamości narodowej i honoru, jednocześnie narzucała ogromne obciążenie.

Wielokrotne utraty niepodległości, klęski powstań i niszczycielskie wojny oznaczały dla mężczyzn nie tylko fizyczne cierpienie, ale i konieczność radzenia sobie z porażką, utratą bliskich i zniszczeniem dorobku życia. Oczekiwania wobec nich były często nierealistyczne – mieli być silni, nieugięci, niewzruszeni, nawet w obliczu niewyobrażalnego cierpienia.

Ukryte koszty męskości: Trauma i jej skutki

Konsekwencje tych doświadczeń były i są ogromne. Trauma wojenna, często niewypowiedziana i nieprzepracowana, była przekazywana z pokolenia na pokolenie. Badania wskazują, że Polska jest jednym z najbardziej straumatyzowanych krajów, z zaskakująco wysokim odsetkiem osób cierpiących na zespół stresu pourazowego (PTSD), również tych, którzy bezpośrednio nie doświadczyli wojny, ale są potomkami jej ofiar.

Dla mężczyzn ta trauma mogła przejawiać się na różne sposoby:

• Trudności w wyrażaniu emocji: Wychowanie w duchu "mężczyzna nie płacze" i konieczność bycia "silnym" w obliczu zagrożenia mogły prowadzić do tłumienia emocji, co z kolei sprzyjało problemom psychologicznym i somatycznym.

• Poczucie odpowiedzialności i winy: Wielu mężczyzn czuło ogromną odpowiedzialność za bezpieczeństwo rodziny, a w przypadku klęsk – także poczucie winy, że nie byli w stanie jej obronić.

• Problemy w relacjach: Nierozwiązana trauma mogła skutkować dystansem emocjonalnym, trudnościami w nawiązywaniu głębokich relacji, a nawet agresją czy skłonnością do uzależnień.

• "Traumaland": Pojęcie "Traumalandu" odnosi się do stanu, w którym społeczeństwo, w tym mężczyźni, jest tak przesiąknięte historyczną traumą, że wpływa ona na codzienność, na mentalność, na relacje międzyludzkie i na postrzeganie samego siebie. W kontekście polskim o tym zjawisku pisze szeroko Roman Zieliński w książce "Traumaland. Jak przestać być ofiarą własnej historii".

Mężczyźni wychowywani przez samotne matki: Pokłosie wojny

Wojny i powstania, zwłaszcza te z XX wieku, dziesiątkowały męską populację. Ogromna liczba mężczyzn poległa na frontach, została zamordowana, trafiła do obozów lub była represjonowana. To sprawiło, że całe pokolenia dzieci dorastały bez ojców, wychowywane często przez samotne matki i babcie. Ten specyficzny model wychowania, choć podyktowany tragicznymi okolicznościami, miał długofalowe konsekwencje dla rozwoju męskiej psychiki i pozycji mężczyzn w społeczeństwie.

Wielu chłopców, pozbawionych wzorca ojca lub mających ojca nieobecnego emocjonalnie z powodu własnej traumy, dorastało w środowisku zdominowanym przez kobiety. Matki, często same dotknięte traumą wojenną (utrata męża, braci, ojców), mogły nieświadomie przekazywać synom swoje lęki, obawy i nadmierną troskę. W skrajnych przypadkach prowadziło to do wychowywania "dorosłych maminsynków" – mężczyzn, którzy:

• Mają trudności z samodzielnością: Brakuje im umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za własne życie.

• Charakteryzują się słabą psychiką: Są mniej odporni na stres, łatwiej ulegają presji, mają niższą samoocenę i mogą borykać się z lękami czy depresją.

• Trudności w budowaniu dojrzałych relacji partnerskich: Często szukają w partnerkach namiastki matki, co prowadzi do zależności emocjonalnej, problemów z intymnością i asertywnością.

• Brak męskiego wzorca: Nie mają jasno określonej męskiej tożsamości, co może skutkować zagubieniem w dorosłym życiu i trudnościami w odnalezieniu swojej roli w świecie.

Ten specyficzny kontekst wychowawczy jest kolejnym elementem traumy pokoleniowej, który wpływa na kondycję polskich mężczyzn. Przejawem tego jest również niekiedy brak męskiego wzorca odpowiedzialności, determinacji czy umiejętności konfrontacji z wyzwaniami, co było tak silnie obecne w poprzednich pokoleniach mężczyzn, lecz w innych okolicznościach – w kontekście walki o przetrwanie i niepodległość.

Co stoi na przeszkodzie męskości?

Historyczna trauma i wychowanie w matriarchalnych rodzinach to nie jedyne czynniki wpływające na współczesną męskość. Istotną przeszkodą w pełnym kształtowaniu się męskiej tożsamości w Polsce jest brak rytuałów przejścia. W wielu kulturach, od wieków, istniały i istnieją ceremonie symbolizujące moment, w którym chłopiec staje się mężczyzną. Przykładem mogą być słowiańskie postrzyżyny, gdzie chłopiec po raz pierwszy obcinał włosy, co symbolizowało jego wejście w męski świat i opiekę ojca.

Współczesne społeczeństwo polskie, zdominowane przez racjonalność i zanik tradycyjnych obrzędów, utraciło ten ważny element. Bez formalnego i symbolicznego "wejścia" w dorosłość, wielu mężczyzn czuje się zagubionych w swojej roli. Brak rytuałów przejścia może prowadzić do:

• Przedłużonego okresu adolescencji: Mężczyźni mogą dłużej pozostawać w roli chłopców, unikając odpowiedzialności i dojrzałych decyzji.

• Brak jasnych ram męskości: Bez symbolicznego wprowadzenia w świat dorosłych mężczyzn, trudno jest im samodzielnie określić, co to znaczy być mężczyzną w dzisiejszych czasach.

• Izolacji od starszych mężczyzn: W tradycyjnych społeczeństwach, rytuały były okazją do przekazania wiedzy i doświadczenia przez starszych mężczyzn młodszym pokoleniom. Brak tego kontaktu osłabia międzypokoleniowe więzi.

• Poszukiwania tożsamości w niezdrowych wzorcach: Bez pozytywnych wzorców i wyznaczników męskości, niektórzy mężczyźni mogą szukać jej w agresji, dominacji, uzależnieniach czy toksycznych zachowaniach.

W kontekście ustawień systemowych, można zauważyć, jak niewypowiedziane historie, lojalności rodzinne i nieprzepracowane straty przenoszą się na kolejne pokolenia. W polskich rodzinach, gdzie mężczyźni często pełnili rolę "bohaterów" lub "ofiar", ich losy i wybory mogły w sposób niezauważalny kształtować życie ich potomków.

Ustawienia systemowe (rodzinne) oferują potężne narzędzie do pracy z tymi nieświadomymi dziedzictwami. Poprzez ustawienie, możliwe jest:

• Przywrócenie porządku i przepływu miłości w męskiej linii rodowej: Ustawienia pomagają zidentyfikować zaburzone porządki w systemie rodzinnym, które mogą blokować swobodny przepływ energii i wsparcia od przodków. Umożliwiają nazwanie zapomnianych lub wykluczonych członków rodziny (np. tych, którzy zginęli w wojnie, byli represjonowani), oddanie im należnego miejsca w systemie, co często przynosi ulgę i poczucie spójności.

• Praca z ojcem i męskimi przodkami: Wiele trudności w męskiej tożsamości wynika z zerwanej lub zaburzonej relacji z ojcem, dziadkiem czy innymi męskimi figurami w rodzie. Poprzez ustawienie, mężczyzna może symbolicznie połączyć się z energią męskiej linii rodowej, przyjąć ją i poczuć wsparcie płynące od przodków. Jest to proces, który może prowadzić do wewnętrznego wzmocnienia, odzyskania siły i poczucia przynależności.

• Poczucie przynależności do męskiego rodu: Dzięki ustawieniom, mężczyzna ma szansę poczuć się integralną częścią swojego rodu, odzyskując poczucie zakorzenienia i identyfikacji z męskimi wartościami, które zostały utracone lub osłabione przez historyczne traumy. To pomaga mu czerpać siłę z dziedzictwa przodków, jednocześnie odcinając się od niezdrowych obciążeń.

• Integracja męskiej energii: Praca ustawieniowa pomaga mężczyznom zintegrować w sobie różne aspekty męskości – zarówno te "twarde" (siła, determinacja, odpowiedzialność), jak i te "miękkie" (wrażliwość, intuicja, empatia), często tłumione przez traumę wojenną i wychowanie.

Zrozumienie wpływu historii i traumy pokoleniowej na rolę mężczyzn w Polsce jest kluczowe dla procesu uzdrowienia. Nie chodzi o rozgrzebywanie ran, ale o nazwanie i świadome przepracowanie tych doświadczeń. To otwiera drogę do:

• Zwiększenia świadomości: Uznania, że trudne doświadczenia przodków mogły mieć wpływ na obecne życie i dynamikę rodziny.

• Wyrażania emocji: Umożliwienia mężczyznom swobodniejszego wyrażania emocji, bez obawy przed oceną czy utratą "męskości".

• Przepracowania traumy: Szukania wsparcia terapeutycznego, które pozwoli na przetworzenie dziedziczonej traumy i uwolnienie się od jej negatywnych skutków.

• Budowania nowych wzorców męskości: Tworzenia przestrzeni dla nowej, zdrowszej definicji męskości, która uwzględnia zarówno siłę, jak i wrażliwość, odpowiedzialność i dbanie o siebie.

• Odkrywania na nowo znaczenia rytuałów: Być może niekoniecznie w tradycyjnej formie, ale przez tworzenie nowych, świadomych ceremonii i wydarzeń, które symbolicznie celebrują przejście chłopca w mężczyznę, oferując wsparcie i przewodnictwo.

Historia Polski jest częścią naszej tożsamości, ale nie musi być więzieniem. Świadomość i praca nad traumą pokoleniową dają szansę na zerwanie z niezdrowymi wzorcami i zbudowanie przyszłości, w której polscy mężczyźni będą mogli być silni, autentyczni i wolni od nieświadomych obciążeń przeszłości.

Anna Wolff

Wpływ historii Polski na rolę i pozycję mężczyzn w kontekście ustawień systemowych i traumy pokoleniowej